Ciąża to wyjątkowy okres w życiu kobiety, podczas którego zachodzi wiele zmian w organizmie matki jak i rozwijającego się płodu. Wszelkie niedobory żywieniowe mogą negatywnie wpłynąć na przebieg ciąży doprowadzając do niewydolności łożyska, powstania wad wrodzonych u płodu lub nawet porodu przedwczesnego. Dlatego tak ważna w tym okresie jest zbilansowana, zróżnicowana dieta uzupełniona o niektóre witaminy i składniki mineralne.
Należy pamiętać, że niekontrolowane spożycie preparatów może zwiększać ryzyko przedawkowania jak i interakcji między lekami przewlekle stosowanymi.
W badaniach żywieniowych wykazano, że w diecie kobiet ciężarnych najczęściej dochodzi do niedoborów składników takich jak:
- Kwas foliowy – odpowiedzialny za prawidłowy rozwój płodu tym samym zmniejsza ryzyko wystąpienia wad cewy nerwowej, serca i układu moczowego u płodu zaś u kobiet zmniejsza ryzyko poronienia i zakrzepicy. Kwas foliowy należy przyjmować już na etapie planowania ciąży jak i kontynuować w II i III trymestrze ciąży co jest ważnym elementem profilaktyki niedokrwistości megaloblastycznej.
– Średnia dawka: 0,4 mg/dobę
– Przedawkowanie: niebezpieczne we wczesnej ciąży
– Czynniki zwiększające wchłanianie: witamina B6, B7, B 12, C
– Czynniki zmniejszające wchłanianie: alkohol, leki przeciwpadaczkowe, obróbka termiczna żywności
– UWAGA: u ok. 50% Pacjentek występuje obniżona aktywność enzymu MTHFR co skutkuje zmniejszonym przyswajaniem kwasu foliowego. Takie Pacjentki wymagają również suplementacji form folianów w formie aktywnej pod postacią soli wapniowej L-metylotetrahydrofolianu.
- Witamina D – wpływa na mineralizację kości, ułatwia adaptację układu odpornościowego niezbędną do utrzymania ciąży. Dodatkowo udowodniono pozytywny wpływ tej witaminy na zmniejszenie ryzyka wystąpienia stanu przedrzucawkowego, cukrzycy ciążowej oraz chorób układu sercowo-naczyniowego. W Polsce efektywna synteza witaminy D zachodzi jedynie od marca do września przy ekspozycji 18% ciała przez okres powyżej 30 minut bez stosowania kremów z filtrami UV.
– Średnia dawka: 2.000 IU/dobę
– Niedobór: zwiększone ryzyko krzywicy płodu, niskiej masy urodzeniowej i powolniejszego rozwoju dziecka, osteoporoza, osteopenia (rozmiękanie kości)
– Gruby ryzyka niedoboru: ciąża, noworodki, wegetarianie, weganie, osoby o ciemnej karnacji, praca biurowa w pomieszczeniach w godzinach największej ekspozycji słonecznej
- Witamina A – związek o działaniu przeciwzapalnym i antyoksydacyjnym, biorący udział w prawidłowym procesie widzenia i biosyntezie melaniny i kolagenu co wpływa na stan skóry, włosów i paznokci.
– Średnia dawka: 770 ug/dobę
– Niedobór: występuje bardzo rzadko, objawia się m.in. suchością skóry, zaburzeniami widzenia, łamliwością włosów i paznokci, zaburzeniem łaknienia
– Grupy ryzyka niedoboru: ciąża, laktacja, niedobory odporności, przewlekły stres, dieta niskotłuszczowa
– Przedawkowanie: nadmiar witaminy A jest TOKSYCZNY i może być przyczyną występowania wad wrodzonych płodu jak wodogłowie, małogłowie, wady twarzoczaszki, wady układu krążenia.
- Witamina E – silny antyoksydant o działaniu przeciwmiażdżycowym, przeciwzapalnym. Wpływa na wzmocnienie naczyń krwionośnych, krzepliwość krwi, regulację funkcji tkanki mięśniowej i produkcję nasienia u mężczyzn.
– Średnia dawka: 10-19 mg/dobę
– Niedobór: występuję rzadko
– Grupy ryzyka niedoboru: ciąża, laktacja, wcześniaki, choroby przewodu pokarmowego
– Przedawkowanie: zmęczenie, osłabienie mięśni, pogorszenie koncentracji
- Kwasy tłuszczowe omega-3 – są podstawowym składnikiem budulcowym błon komórek układu nerwowego co wpływa na prawidłową pracę mózgu i nerwów obwodowych. Ponad to kwasy omega-3 zmniejszają poziom „złego” cholesterolu LDL a przez to obniżają ryzyko wystąpienia miażdżycy i nadciśnienia w wieku dorosłym. Wykazano, że wpływają one na wydłużenie czasu trwania ciąży, zwiększają wzrost masy urodzeniowej noworodka a jednocześnie zmniejszają ryzyko porodu przedwczesnego i wystąpienia depresji poporodowej u matki.
– Średnia dawka: 600-1000 mg/dobę
– Grupy ryzyka niedoboru: laktacja, dieta uboga w ryby oraz inne źródła nienasyconych kwasów tłuszczowych
– Przedawkowanie: nie stwierdzono
- Żelazo – bierze udział w procesie oddychania, tworzenia krwinek czerwonych (erytrocytów), syntezy DNA czy też regulacji funkcji układu immunologicznego. Niedobór żelaza w trakcie ciąży może zwiększyć ryzyko porodu przedwczesnego i wpływa na niską masę urodzeniową.
– Zapotrzebowanie organizmu: 26-27 mg/dobę, dawkowanie suplementów żelaza zależy od lekarza prowadzącego ciążę
– Niedobór: występuje często, objawia się zaburzeniami rytmu serca, spadkiem odporności, zmęczeniem, pogorszeniem koncentracji, bladą cerą, szybką męczliwością
– Grupy ryzyka niedoboru: ciąża, laktacja, obfite miesiączki, wcześniaki, wegetarianie, weganie, choroby przewodu pokarmowego
– Przedawkowanie: nie stwierdzono, jeśli chodzi o żelazo z produktów spożywczych. W przypadku preparatów leczniczych nadmiar żelaza może objawiać się nudnościami, biegunką, wymiotami, zaburzeń ze strony układu nerwowego, sercowo-naczyniowego, wątroby i nerek.
– Czynniki zwiększające wchłanianie: witamina C, kwaśne pH przewodu pokarmowego
– Czynniki zmniejszające wchłanianie: fityniany (produkty pełnoziarniste, rośliny strączkowe), taniny (herbata, kawa), błonnik
- Jod – reguluje prawidłowy rozwój układu nerwowego, mięśni, serca oraz nerek.
– Zapotrzebowanie organizmu: 160 ug/dobę
– Średnia dawka: 200 ug/dobę
– Niedobór: wole tarczycowe u matki w ciąży, niedorozwój umysłowy u dziecka, zwiększenie ryzyka porodu przedwczesnego, poronień oraz niedoczynności tarczycy u dziecka.
– Grupy ryzyka niedoboru: ciąża, laktacja
- Magnez – bierze udział m.in. przewodnictwie nerwowo-mięśniowym, termoregulacji, syntezie białek czy też regulacji ciśnienia tętniczego.
– Zapotrzebowanie organizmu: 300 mg/dobę
– Dawkowanie: 200-1000 mg/dobę
– Niedobór: zaburzenia ze strony układu nerwowego i mięśniowego, apatia, osłabienie, depresja, skurcze mięśni
– Grupy ryzyka niedoborów: ciąża, laktacja
- Wapń – odpowiedzialny jest za odpowiednią mineralizację kości, prawidłową funkcję układu nerwowego i mięśniowego, regulację pracy serca i utrzymanie właściwego ciśnienia tętniczego krwi.
– Zapotrzebowanie organizmu: 800-1000 mg/dobę
– Dawkowanie: 1200 mg/dobę
– Niedobór: pobudliwość, tężyczka, zaburzenia krzepnięcia krwi, krzywica u dzieci, osteomalacja i osteoporoza u dorosłych
– Grupy ryzyka niedoborów: ciąża, laktacja, wieloródki, niedobór witaminy D3
– Przedawkowanie: związane z przedawkowaniem witaminy D
– Czynniki zwiększające wchłanianie: witamina D, laktoza
– Czynniki zmniejszające wchłanianie: szczawiany i fityniany zawarte w żywności
„Suplementacja witamin i składników mineralnych podczas ciąży”, M. Makowska-Donajska, L. Hirnle, Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2017, 2 (4), str. 166-172
